روش‌شناسی تحقیق چیست و چه اجزایی دارد

روش‌شناسی تحقیق چیست و چه اجزایی دارد؟ 

در این مقاله به روش شناسی تحقیق و تاثیر آن بر انجام پایان نامه کارشناسی ارشد میپردازیم . مساله روش شناسی تحقیق برای انجام پایان نامه کارشناسی ارشد، بخشی است که در هر کار پژوهشی (چه پایان نامه و رساله دانشگاهی و چه مقاله علمی پژوهشی و ISI ) مطرح است و محقق باید از همان ابتدای تحقیق برای انجام هرچه بهتر پایان نامه کارشناسی ارشد، تکلیفش را با این بخش معلوم کند. معمولا در پایان نامه ها، فصل سوم، به این موضوع اختصاص پیدا می کند. در نگارش مقالات پژوهشی هم همیشه بخشی از مقاله مربوط به معرفی روش تحقیق است. در ادامه این یادداشت، به طور ساده و مختصر، منظور از روش تحقیق و بخش های اصلی آن را توضیح می دهیم.

روش در برابر کلمه Method به‌کار می‌رود که خود برگرفته از دو واژه یونانی meta و hodos است و از مجموع آن معنای "در جست‌وجوی مقصود" مستفاد می‌شود. در اصطلاح به مجموعه‌ای از تدابیر، فنون، و ابزارها اطلاق می‌گردد که برای نیل به هدف هر تحقیق مورد استفاده قرار می‌گیرد (9: ذیل "واژه"). با افزودن پسوند logy (logos یونانی)، به معنای مطالعه و شناسایی، کلمه Methodologyپدید آمده است که در فارسی روش‌شناسی خوانده می‌شود و معنای آن مطالعه روش‌هایی است که برای کسب معرفت به‌کار می‌رود. بنابراین، روش‌شناسی را می‌توان راهبردهای استفاده از روش‌های گوناگون گردآوری داده‌ها همراه با حفظ حدّ مطلوب اعتبار و پایایی دانست.

تاریخچه

از زمان ارسطو به بعد دو روش استدلال "از کل به جزء" یا قیاس، و "از جزء به کل" یا استقرا برای درک و فهم امور و پدیده‌ها رایج بوده است. در استقرا، پژوهنده با استفاده از تدابیر و فنون خاص به مشاهده و گردآوری داده‌ها درباره یک موضوع می‌پردازد و، پس از تجزیه و تحلیل یافته‌ها، فرضیه‌ای را توصیف، تشریح، تأیید، یا رد می‌کند.

در استدلال قیاسی، از فرضیات یا نظریات موجود برای درک و کشف حقایق مربوط به موردی خاص استفاده می‌شود.استفاده از روش قیاسی قرن‌ها رایج بوده است، اما روش استقرایی از اواخر قرن شانزدهم (یا اوایل قرن هفدهم) و بیشتر تحت تأثیر افرادی چون فرانسیس بیکن، دیوید هیوم، و جان لاک مورد تأکید قرار گرفت. به‌نظر بیکن، روش قیاسی نمی‌تواند همیشه محقق را در کشف حقایق یاری دهد، زیرا لازم است محقق به مشاهده و گردآوری اطلاعاتی درباره موضوع مورد پژوهش بپردازد تا با ویژگی‌های خاص موضوع آشنا شود. به‌نظر وی، تحقیق علمی چیزی جز کسب سلطه و اقتدار بر طبیعت برای بهبود زندگی نیست. همین تأکید بیکن بر استفاده عملی از معرفت علمی است که نگرش فلسفی وی را از ارسطو، که معتقد بود شناخت طبیعت فی‌نفسه یک غایت است، متمایز می‌سازد. وی پیشنهاد کرد که مجموعه‌ای از پیشینه‌های طبیعی و تجربی مربوط به یک علم خاص گردآوری شود؛ هنگامی که داده‌ها گردآوری شد و به حد نصاب مورد نظر رسید، باید با کنار نهادن روابط تصادفی (با استفاده از روش طرد و اخراج) به جست‌وجوی روابط ذاتی و اساسی میان پدیده‌ها پرداخت. به‌نظر او، همین روابط ذاتی و اساسی موضوعی مناسب برای تعمیم یافته‌های استقرا محسوب می‌شوند

چگونه می خواهم تحقیقم را انجام دهم؟

مسائل مربوط به روش‌شناسی تحقیق، در حقیقت پاسخ ما به این سؤال است که «چگونه می‌خواهم تحقیقم را انجام دهم؟». یعنی ما در این بخش می‌خواهیم مشخص کنیم سؤال اصلی تحقیق مان را چگونه و با چه روش و ابزاری پاسخ می‌دهیم. بنابراین وقتی می‌گوییم روش تحقیق، یعنی اینکه اطلاعات تحقیقمان چگونه قرار است گردآوری شود و با چه روشی قرار است طبقه‌بندی شود و با چه ابزاری قرار است تجزیه‌وتحلیل شود؟ پس طبیعی است که اگر ما روش نداشته باشیم عملاً قادر نخواهیم بود یک کار پژوهشی اصیل انجام دهیم.

نکته بعدی این است که کوچک‌ترین اشتباه یا انحرافی در جریان پیاده‌سازی روش، عملاً در نتایج تحقیق تأثیر مستقیم دارد. تحقیقات ما چه کمی باشد و چه کیفی، فرقی نمی‌کند، چارچوب استاندارد روش‌شناسی باید در آن پیاده شود و این موضوع بسیار مهم است. چنانچه هر اشتباهی در این فرآیند انجام شود تمام تحقیق و یافته‌های آن درگیر یک اشتباه خواهد شد. این خود اهمیت مسئله روش را نشان می‌دهد.

از طرف دیگر یک محقق فقط با تکیه بر روش تحقیقاتی است که می‌تواند حرف یا ایده خود را اثبات کند. به‌عنوان‌مثال تصور کنید محققی تصمیم دارد رابطه مهارت‌های اجتماعی و بهداشت روانی معلمان را توضیح دهد و می‌خواهد بگوید بین روابط اجتماعی و بهداشت روانی در معلمان ارتباط وجود دارد. او در صورتی می‌تواند این مسئله را به اثبات برساند که متغیرهای موردنظرش را به آزمون بگذارد و رابطه آن‌ها را مورد تحلیل قرار دهد، تا از پس این آزمون اثبات نماید که بین این دو مؤلفه یک رابطه وجود دارد، در غیر این صورت چطور می‌توان فرض کرد که غیر از یک ادعا چیزی دیگری دست ما را گرفته است.

روش شناسی تحقیق شامل چه اجزایی است؟

روش‌شناسی پژوهش اساساً چه مباحثی را در برمی‌گیرد؟ یعنی ما وقتی با مسئله روش درگیر می‌شویم قرار است چه‌کارهایی را انجام دهیم.  اولین مسئله نوع تحقیق است یعنی زمانی که تحقیقی را انجام می‌دهیم وقتی قرار است به مباحث تحلیل و بررسی و نتیجه‌گیری ورود کنیم باید مسئله نوع تحقیق را مشخص کنیم. محقق ابتدا نوع روش را توصیف می‌کند و نوع روش به کار گرفته شده در تحقیق و دلیل انتخاب این روش خاص را مطرح می‌کند. البته انتخاب نوع روش مسئله‌ای است که به موضوع و سؤال یا فرضیه اصلی ما وابسته است؛ یعنی هر نوع روشی را نمی‌توانیم به کار بگیریم؛ زیرا روش ما باید مبتنی بر سؤال اصلی، موضوع تحقیق و فرضیه‌های مطرح‌شده باشد.

آزمودنی های تحقیق

مسئله دیگر آزمودنی‌ها است. یعنی جامعه آماری و نمونه آمار. با توجه به اینکه ما در تحقیقمان، مسئله‌ای را به آزمون می‌گذاریم، پس این آزمون باید در محیط و چارچوب خاص خود اجرا شود که به آن «جامعه آماری» می‌گوییم. از طرف دیگر، در مواردی به علت گستردگی جامعه آماری یا به دلایل دیگر، امکان‌پذیر نیست که روی تمام افراد آن جامعه، آزمون را اجرا کنیم. بنابراین ضرورت دارد که یک نمونه از این جامعه استخراج کنیم و آزمون را روی آن پیاده‌سازی کنیم. پس در بحث روش‌شناسی، مسئله آزمودنی‌ها، معرفی این آزمودنی‌ها و دلیل این آزمودنی و روش نمونه‌گیری را باید توضیح دهیم.

ابزار اندازه گیری

مسئله بعدی ابزار اندازه‌گیری است، در این بخش آن ابزار سنجش یا ابزار گردآوری اطلاعات را معرفی می‌کنیم، دلیل انتخاب آن ابزار خاص را شرح می‌دهیم، و ویژگی‌های فنی، قابلیت اعتماد و اعتبار (روایی و پایایی ابزار) آن را روشن می‌سازیم و بیان می‌کنیم که گردآوری داده‌های ما با چه کیفیتی و از طریق چه ابزارهای انجام می‌شود.

روش تجزیه و تحلیل و اجرای روش تحقیق

در گام بعدی باید روش اجرا را مشخص کنیم. باید گزارشی از فرآیند اجرایی تحقیق در گزارش تحقیق خود بیاوریم. یعنی باید به‌دقت توصیف کنیم که مراحل مختلف اجرای تحقیق به چه صورت بوده است و جریان اجرایی و عملی تحقیق را در این بخش توضیح دهیم.

نهایتاً آخرین بخش که در مبحث روش‌شناسی مهم است، مسئله روش تجزیه و تحلیل داده‌ها است. یعنی پس از اینکه اطلاعات لازم را گردآوری کردیم، آزمودنی‌ها را مشخص کرده و آزمون خاص مان را پیاده‌سازی کردیم، حال باید داده‌ها را گردآوری کنیم، منظم شان کنیم، طبقه‌بندی و خلاصه کنیم و مورد تحلیل قرار دهیم. تحلیل داده‌ها هم دارای روش‌ها و ابزارهای خاص خود می‌باشد.